Genel Tanımıyla KÖK HÜCRE

Kök hücre, özelleşmiş hücre tiplerinden oluşan, mitoz bölünebilen, daha çok kök

hücre üretmek için kendini yenileme özelliğine sahip olan çok hücreli canlıların doku

ve organlarını oluşturan ana hücrelerdir. Bir hücreye “kök hücre” denilmesi için

kendini yenileme ve yetkinlik(farklılaşabilme) özelliklerine sahip olması gerekir. Bir

kök hücre populasyonun olabilmesini sağlayan 2 mekanizma vardır. Asimetrik hücre

bölünmesi denilen mekanizmada, kök hücre kendisiyle özdeş olan ana hücreye

bölünür ve yavru hücre farklılaşır. Stokastik farklılaşma mekanizmasında ise kök

hücre iki farklı oğul hücreye bölünüp başka kök hücre mitoza gider ve ana hücreyle

aynı iki kök hücre üretilir. Yetkinlik kavramı ise kök hücrenin farklı hücre tiplerine

farklılaşma potansiyelini gösterir. Bir hücre ne kadar çok farklılaşma gösterebiliyorsa

yetkinlik derecesi o kadar yüksektir. Yetkinlik, azdan çoğa unipotent -kendilerini

üreten hücre tipi- oligopotent -lenfoid ya da miyeloid gibi belirli hücre tipine

farklılaşabilen- multipotent -az hücreye farklılaşabilen- pluripotent -plesenta hariç

tüm hücrelere dönüşebilen- ve bunların hepsinden en fazla dönüşüm kapasitesine

sahip totipotent -embriyonik ya da ekstraembriyonik hücre tiplerine farklılaşabilen

,sınırsız sayıda farklılaşma yeteneği olan- geniş bir alanda tanımlanabilir.

Memelilerde kök hücre yaygın olarak embriyonik kök hücreler ve yetişkin kök

hücreler olarak bulunur. Yetişkin kök hücreler vücut onarımında görev alırken

embriyonik kök hücreler özelleşmiş hücrelerin tümüne dönüşüp organların sürekli

olarak yenilenmesine katkı sağlar. Embriyonik kök hücreler, erken gelişim döneminde

blaskokist evresinde, hücre kümelerinden köken alan epiblastlardan elde edilen

hücrelerdir. Bu aşamada bulunan bir embriyo, iki farklı hücre tipinden oluşur. İç

kısımda bulunan inner cell mass (ICM) hücreleri fötal yapıyı oluştururken, dış

kısımda bulunan trofektoderm hücreleri ise plasenta yapısını oluşturur. İç kısımda

bulunan inner cell mass hücreleri, özel ve mekanik yöntemler aracılığı ile özel bir yer

ve büyüme faktörü içeren ortamlarda ayrıştırılma sonrası inkübasyon ile embriyonik

kök hücreleri elde eder. Günümüzde yapılan araştırmalar sonrası fare ve insanın

embriyonik kök hücrelerden yapıldığını ortaya koymuştur. Fare kök hücreleri matriks

gibi görev gören jelatin ve lösemi baskılayıcı faktöre ihtiyaç duyarken insan

embriyonik kök hücreleri büyüme faktörü ve besleyici bir tabakaya ihtiyaç duyar.

Embriyonik kök hücreler diğer hücrelere nazaran daha farklı özellikler

sergilemektedir. Bunlar; embriyonik kök hücrelerinin diğer vücut hücrelerine göre

yüksek oranda çekirdek/sitoplazma hacim oranına sahip olması, kanser hücrelerine

benzer olarak sürekli olarak bölünebilme özelliği göstermesi, normal bir karyotip

yapısına sahip olmalarıdır. Yetişkin kök hücreleri ise, yetişkinler kadar çocuklarda da

görülen kök hücre tipidir. Uzun süre kendini yenileme kapasitesine sahip olan

yetişkin kök hücreler; plasenta, kemik iliği, göbek kordon kanı gibi daha birçok

dokulardan elde edilebilir. Vücuttaki sayılarının sınırlı olması dışında yaralanma veya

hastalık sonucunda hasara uğrayan hücrelerin dengede kalmasını sağlar. Yapılan

araştırmalar sonucunda yetişkin kök hücre tedavileri lösemi ve kemik/kan iliği

kanserlerinde kemik iliği nakli uygulamasıyla en yaygın olarak kullanılan kök hücre

tedavisidir. Yetişkin kök hücrelerin en büyük avantajlarından biri hastalardan

toplanabilmeleri ve istenmeyen immun yanıtlara yol açamamalarıdır. Bunlara ek

olarak kök hücreler doğumdan hemen sonra umbilical kord kanından da elde

edilebilir.

---

KAYNAKÇA:

1-Evans MJ, Kaufman MH. Establishment inculture of pluripotent tail cells from

mouseembryos. Nature, 1981; 292:154-6.

2-Martin GR. Isolation of a pluripotent cell linefrom early mouse embryos cultured

inmedium conditioned by teratocarsinoma.Stem Cells, 1981; 78(12):7634-8.

3-Kahraman S, Candan ZN. İnsan embriyonikkök hücreleri. Türkiye Klinikleri J Surg

MedSci, 2006; 43:21-5.

4-Hans R. Schöler (2007). "The Potential of Stem Cells: An Inventory". Nikolaus

Knoepffler, Dagmar Schipanski, and Stefan Lorenz Sorgner

(Ed.). Humanbiotechnology as Social Challenge. Ashgate Publishing, Ltd. s. 28.

5- “New Stem-Cell Procedure Doesn’t Harm Embryos, Company Claims”. Fox News

6- “Culture of Human Embryonic Stem Cells (hESC)”. National Institutes of Health.

7- Korbling M., Estrov Z., 2003. Adult stem cells for tissue repair a new therapeutic

concept? N. Engl. J. Med., 349, 570-582.

8-Türkiye Bilimler Akademisi, 2004. Kök hücre araştırmalarında güncel Kavramlar,

Türkiye Bilimler Akademisi Raporları