Genel Tanımıyla KÖK HÜCRE
En son güncellendiği tarih: Nis 2
Kök hücre, özelleşmiş hücre tiplerinden oluşan, mitoz bölünebilen, daha çok kök
hücre üretmek için kendini yenileme özelliğine sahip olan çok hücreli canlıların doku
ve organlarını oluşturan ana hücrelerdir. Bir hücreye “kök hücre” denilmesi için
kendini yenileme ve yetkinlik(farklılaşabilme) özelliklerine sahip olması gerekir. Bir
kök hücre populasyonun olabilmesini sağlayan 2 mekanizma vardır. Asimetrik hücre
bölünmesi denilen mekanizmada, kök hücre kendisiyle özdeş olan ana hücreye
bölünür ve yavru hücre farklılaşır. Stokastik farklılaşma mekanizmasında ise kök
hücre iki farklı oğul hücreye bölünüp başka kök hücre mitoza gider ve ana hücreyle
aynı iki kök hücre üretilir. Yetkinlik kavramı ise kök hücrenin farklı hücre tiplerine
farklılaşma potansiyelini gösterir. Bir hücre ne kadar çok farklılaşma gösterebiliyorsa
yetkinlik derecesi o kadar yüksektir. Yetkinlik, azdan çoğa unipotent -kendilerini
üreten hücre tipi- oligopotent -lenfoid ya da miyeloid gibi belirli hücre tipine
farklılaşabilen- multipotent -az hücreye farklılaşabilen- pluripotent -plesenta hariç
tüm hücrelere dönüşebilen- ve bunların hepsinden en fazla dönüşüm kapasitesine
sahip totipotent -embriyonik ya da ekstraembriyonik hücre tiplerine farklılaşabilen
,sınırsız sayıda farklılaşma yeteneği olan- geniş bir alanda tanımlanabilir.
Memelilerde kök hücre yaygın olarak embriyonik kök hücreler ve yetişkin kök
hücreler olarak bulunur. Yetişkin kök hücreler vücut onarımında görev alırken
embriyonik kök hücreler özelleşmiş hücrelerin tümüne dönüşüp organların sürekli
olarak yenilenmesine katkı sağlar. Embriyonik kök hücreler, erken gelişim döneminde
blaskokist evresinde, hücre kümelerinden köken alan epiblastlardan elde edilen
hücrelerdir. Bu aşamada bulunan bir embriyo, iki farklı hücre tipinden oluşur. İç
kısımda bulunan inner cell mass (ICM) hücreleri fötal yapıyı oluştururken, dış
kısımda bulunan trofektoderm hücreleri ise plasenta yapısını oluşturur. İç kısımda
bulunan inner cell mass hücreleri, özel ve mekanik yöntemler aracılığı ile özel bir yer
ve büyüme faktörü içeren ortamlarda ayrıştırılma sonrası inkübasyon ile embriyonik
kök hücreleri elde eder. Günümüzde yapılan araştırmalar sonrası fare ve insanın
embriyonik kök hücrelerden yapıldığını ortaya koymuştur. Fare kök hücreleri matriks
gibi görev gören jelatin ve lösemi baskılayıcı faktöre ihtiyaç duyarken insan
embriyonik kök hücreleri büyüme faktörü ve besleyici bir tabakaya ihtiyaç duyar.
Embriyonik kök hücreler diğer hücrelere nazaran daha farklı özellikler
sergilemektedir. Bunlar; embriyonik kök hücrelerinin diğer vücut hücrelerine göre
yüksek oranda çekirdek/sitoplazma hacim oranına sahip olması, kanser hücrelerine
benzer olarak sürekli olarak bölünebilme özelliği göstermesi, normal bir karyotip
yapısına sahip olmalarıdır. Yetişkin kök hücreleri ise, yetişkinler kadar çocuklarda da
görülen kök hücre tipidir. Uzun süre kendini yenileme kapasitesine sahip olan
yetişkin kök hücreler; plasenta, kemik iliği, göbek kordon kanı gibi daha birçok
dokulardan elde edilebilir. Vücuttaki sayılarının sınırlı olması dışında yaralanma veya
hastalık sonucunda hasara uğrayan hücrelerin dengede kalmasını sağlar. Yapılan
araştırmalar sonucunda yetişkin kök hücre tedavileri lösemi ve kemik/kan iliği
kanserlerinde kemik iliği nakli uygulamasıyla en yaygın olarak kullanılan kök hücre
tedavisidir. Yetişkin kök hücrelerin en büyük avantajlarından biri hastalardan
toplanabilmeleri ve istenmeyen immun yanıtlara yol açamamalarıdır. Bunlara ek
olarak kök hücreler doğumdan hemen sonra umbilical kord kanından da elde
edilebilir.
KAYNAKÇA:
1-Evans MJ, Kaufman MH. Establishment inculture of pluripotent tail cells from
mouseembryos. Nature, 1981; 292:154-6.
2-Martin GR. Isolation of a pluripotent cell linefrom early mouse embryos cultured
inmedium conditioned by teratocarsinoma.Stem Cells, 1981; 78(12):7634-8.
3-Kahraman S, Candan ZN. İnsan embriyonikkök hücreleri. Türkiye Klinikleri J Surg
MedSci, 2006; 43:21-5.
4-Hans R. Schöler (2007). "The Potential of Stem Cells: An Inventory". Nikolaus
Knoepffler, Dagmar Schipanski, and Stefan Lorenz Sorgner
(Ed.). Humanbiotechnology as Social Challenge. Ashgate Publishing, Ltd. s. 28.
5- “New Stem-Cell Procedure Doesn’t Harm Embryos, Company Claims”. Fox News
6- “Culture of Human Embryonic Stem Cells (hESC)”. National Institutes of Health.
7- Korbling M., Estrov Z., 2003. Adult stem cells for tissue repair a new therapeutic
concept? N. Engl. J. Med., 349, 570-582.
8-Türkiye Bilimler Akademisi, 2004. Kök hücre araştırmalarında güncel Kavramlar,
Türkiye Bilimler Akademisi Raporları